Versie van 17 jun 2011 om 14:31

Koksehoeve

De vroegste verwijzing naar een huis op deze plek is in 1483 als het Aa-huis, gelegen aan het riviertje de Aa verkocht word aan de toenmalige commandeur van Gemert, Marceliaen van Eynatten. Het werd daarna in pacht uitgegeven. Andere namen zijn ook wel ’t Alde Gemunde’ en in de 18e eeuw de Visserij gelegen op Cox. In de 13e eeuw wordt al gesproken van een visgeweer, een dam waar fuiken voor de visserij konden worden uitgezet bij Cox aan de Aa. Het Aa-huis speelt ook een rol in het ontstaan van het nabijgelegen kapelgehucht Esdonk en ligt bij de doorwaadbare plaats van de Aa, op de grens van Gemert met Erp. Mogelijkerwijs werd hier ook tol geheven. Het was gebruikelijk dat aan de doorgaande wegen in de leegte van de Peel op de gemeentegrenzen herbergen stonden. Ook Gemert kende er meerdere, zo was daar de Roskam, de Drie Ossen, en de Pelgrimsrust. Deze Koksehoeve die vanwege haar ligging een ideale herberg vormde is als enige nog steeds in functie. Het was de haven van Gemert, zowel voor de visserij als voor de aan- en afvoer van allerlei producten. Klot en koren werden afgevoerd, bouwmaterialen en mest werden aangevoerd. In 1750 werd een brug aangelegd over de Aa, uiteraard aan de doorgaande weg bij de doorwaadbare plaats. De Koksehoeve trok ook hiervan haar profijt. Het belangrijke kanaal Zuid-Willemsvaart, gegraven tussen 1822 en 1826 en de sluipenderwijs toenemende industriële vervuiling van die tijd maakten een eind aan de havenfunctie. Maar het gebruik van het pand als uitspanning voor voerlieden die hun wagens en karren hier konden stallen bleef in stand. Ook de tram kwam tot midden jaren dertig van de 20e eeuw langs. Als men mee wilde werd een lamp met een stuk rood papier voor het raam gezet en de machinist haalde de klant dan uit de herberg op. Verder werd de kermis voor Esdonk vanaf 1850 hier gegeven en was de herberg het stamcafé voor de schuttervereniging St-Hubertus, opgericht in 1849.

Maar wat is er nu overgebleven van al deze oude jaartallen? Er is in 1992 erg veel bijgebouwd maar het oudste gebouw is een langgevelboerderij uit 1905, en veel details van haar constructie zijn nog steeds herkenbaar. Het is dan ook een gemeentelijk monument.

Bronnen:

J. Winkelmolen, 'In Gimmert hebbe ze 'm gaer': 100 jaar Gemertse cafe's in woord en beeld, Gemert in Beeld nr. 15, Heemkundekring de Kommanderij, Gemert

P. van den Elsen, Esdonk, de geschiedenis van een kapelgehucht, 1981, Heemkundekring De Kommanderij, Gemert

Monumentbeschrijving