Maarheeze dorp
Maarheeze
Historische ontwikkeling
In 1828 bestond de kom van Maarheeze uit enkele dicht bebouwde haaks op elkaar staande straten, die veelal Kerkstraat heetten. De bebouwing bestond uit een vijftigtal huizen en boerderijen, de kerk, school en pastorie. Deze drie laatste elementen lagen geheel aan de westzijde van de kom. Ten zuiden van de kom lag de grote open Hagelkruisakker. Aan de noordzijde lag een kleinere open akker en een gebied met omheinde akkers, De Kampen en de Huisakkers. De kerk stond op 750 meter van de Aa. Het gebied tussen de beek en de akkers bestond uit kleine omheinde beemden of hooilanden.
Volgens een beschrijving uit 1748 was Maarheeze toen een tamelijk welvarend dorp. Maarheeze wordt na de Franse tijd (19e eeuw) ook nog tamelijk welvarend genoemd. Daartoe droegen de teuten bij, die met "buitenlandse handel" tot welstand kwamen. Deze teutenhandel, voornamelijk met de welvarende streken van Holland, heeft zich voortgezet tot omstreeks de Eerste Wereldoorlog. Teuten waren rondtrekkende handelaren die, vaak binnen het verband van een compagnie, naar het buitenland reisden en handel dreven in de meest uiteenlopende zaken, zoals: zaden, stoffen, mensenhaar, glas. Vooral in Duitsland vergaarden zij zo grote kapitalen. De teuten behoorden tot de rijkste inwoners van het dorp. Met hun vergaarde rijkdommen lieten zij grote en fraaie huizen bouwen.
Recente ontwikkelingen
De “dwarse” Kerkstraat werd in 1853 tot rijksweg. Deze werd steeds verder uitgebouwd tot de huidige A2 die nu iets westelijke midden door het oude dorp kruist. De oude rijksweg leeft verder als Moonslaan. De oudste, mogelijk 17e eeuwse bebouwing aan de Moonslaan, is sinds 1981 vrijwel verdwenen. De 18e eeuwse, mogelijk door teuten (reizende kooplieden) gebouwde panden Kerkstraat 5 en Oranje Nassaulaan 1, evenals de bebouwing rond de kerk met pastorie, kerkhof en enkele oude woonhuizen zijn zeer karakterbepalend en belangwekkend. Enkele panden in Maarheeze herinneren nog aan de vroegere aanwezigheid van een station aan de in 1913 aangelegde spoorlijn Eindhoven-Weert. Naar het zuidoosten is Maarheeze na de Tweede Wereldoorlog sterk uitgebreid. Langs de spoorlijn en de rijksweg zijn verschillende bedrijven en industrieën gekomen.
Afbeelding: Maarheeze op de Militaire Topografische kaart van 1840 (bron: WatWasWaar.
Waardering
Cultuurhistorische waardering van wat rest van de kom van Maarheeze is hoog. Deze kom wordt beschreven als: Oude dorpskern met een driehoekig plein. Mogelijk dateert de structuur in eerste aanleg al uit de Hoge Middeleeuwen (1000-1250). Kern en kerk van Maarheeze hebben zich in de Late Middeleeuwen (1250-1500) en daarna niet over een grotere afstand verplaatst. Het bebouwingsbeeld, met veel eenlaags bebouwing, waaronder veel (verbouwde) langgevelboerderijen, dateert vooral uit de periode 1800-1950. Bij de aanleg van de A2 (ca. 1930) werd de oude kern afgesneden van de lintbebouwing langs de Stationsstraat, waarmee zij vanouds één geheel vormde. Monumentale gebouwen zijn de neogotische H. Gertrudiskerk (1909-1910), de naastgelegen pastorie (1821), het voormalig zusterklooster met bijbehorend schoolgebouw (ca. 1880-1920) en een mogelijk teutenhuis (1779). Op het oude, ommuurde kerkhof resten van oude grafmonumenten (1580 en later). Diverse oude bomen, waaronder een paardekastanje, lindes en mammoetbomen (waarvan één aangeplant bij het huwelijk van Juliana en Bernhard in 1937). Op de kerkhofmuur groeit blaasvaren. Deze oude dorpskern is een van de weinige oude dorpskernen die nog aan vrijwel alle kanten grenst aan het buitengebied.
