Maarheeze, Watermolen Hugten
Maarheeze, Watermolen Hugten
Bij de Sterkselse Aa te Hugten stond in de Middeleeuwen, waarschijnlijk al in de 12e eeuw, een watermolen behorende tot de goederen van Hugten. Bij deze molen grensden Hugten, Sterksel en Someren aan elkaar. Het rad van deze molen was een oriëntatiepunt bij het vaststellen van de grens van Sterksel in 1196-1198. In een van de oudst bekende grensbeschrijving, van het goed Sterksel, daterende uit vermoedelijk 1197, wordt als een van de drie grenspunten van het goed Sterksel genoemd Hogeten ad Rotam. Hogeten ad Rotam staat in het Middelnederlands bekend als 'Hogete ten Rade'. Op dit punt vormde de Sterkselse Aa de scheiding tussen de goederen van Sterksel en Hugten. Volgens de lokale historicus J. Biemans mag verondersteld worden dat met Hogen ten Rade bedoeld wordt: bij het rad van de (water)molen van Hugten. Dat er in Hugten een molen bestond, blijkt ook uit de oorkonde uit 1223 waarbij Dirk van Altena de bezittingen, die hij heeft in de hof Hugten, schenkt aan de Munsterabdij te Roermond. Het is een mooie plek voor een molen: een duinenrug snoert het beekdal af. In de 19e eeuw heet de brug er nog altijd “Oude Molenbrug”, het gebied bovenstrooms heet De Vloed. De molen bestaat al lang niet meer.
Vanaf het begin van de vijftiende eeuw is er echter niet langer sprake van “het rad van de molen van Hugten” maar van de 'oude molen sta(e)(d)t', dat wil zeggen: de plaats van de oude (verdwenen) molen. Teksten uit 1540 en 1550 bewijzen dat de watermolen dan inderdaad is verdwenen. 1540: "die van Someren sustineren dat die selve plaetsse daer tmolenradt doen plach te hangen nu wair geheijten die oude Molenstadt". Bij een brugje over de Sterkselse Aa kon men toen de resten van de molen nog aanwijzen. Op kaarten van latere datum treffen we ter plaatse omschrijvingen als "gewesen watermolen", "Oude Mooien" en "Oud Molenbrug".
Het ontstijgt nog aan onze kennis of de oorspronkelijke molen – bijvoorbeeld in verband met de waterstand- verplaatst is, zodat met de benaming “Oude Molenstat” de oude plaats van de molen werd aangeduid. Ook kan er een nieuwe tweede molen zijn bijgekomen, zodat de plaats bedoeld is waar de oude molen nog steeds bestond. De benaming diende dan ter onderscheid van de plaats van de nieuwe molen.
Afbeelding: Overzichtskaart van het gebied rond de watermolen van Hugten (naar Biemans, J.H.C. 1989: De grenspaal bij “de oude Meulenstat" van Hugten. Historische notities over een eeuwenoud grenspunt en een monumentale grenspaal. A. Breukers (red.). Nederweerts Verleden, doorsneden land (1989) 109– 1122).
