Gehucht: Esdonk: verschil tussen versies

Uit Erfgoedwiki
Ga naar: navigatie, zoeken
k
Regel 1: Regel 1:
= [[ Bestand:HeerlijckHistorisch.png]] '''Esdonk, cultuurhistorisch gehucht''' =
+
= gehucht: Esdonk =
  
Het gehucht Esdonk ligt geclusterd rond een centrale (en vroeger gemeenschappelijke) akker/weiland in een leeg en open landschap. Het gehucht wordt het eerst genoemd in 1366 wanneer de middeleeuwse hoeve, op de plaats waar nu Esdonk 16 ligt, gekocht wordt door de Duitse orde. Ondanks de afwezigheid van water tegenwoordig was toen een visserij verbonden aan de hoeve. De Duitse Orde was een religieuze ridderorde die de Heerlijkheid Gemert in bezit had. Zij hadden verder verspreid door de gemeente nog gronden liggen waaronder dit belangrijke leengoed dat zij aan verscheidene leenmannen uitleenden. De Duitse Orde in Gemert vestigde later haar organisatie in het [[Kasteel]]. Ook na de tijd van het leenstelsel (geeindigd met Napoleon rond 1800)is het gehucht nog uitgebreid met boerderijen, zoals de Esdonk 44 uit 1884. In een geschiedenis van 1832 wordt reeds vermeld dat het gaat om een gehucht met veertien huizen en zo'n honderd inwoners, even groot als het dorp Handel in die tijd. Ook ligt er het [[Esdonks Kapelleke]].Onderstaande foto laat de Esdonk 29 zien, een gemeentelijk monument gebouwd in 1871. Ook de omringende lindebomen zijn monumentaal.
+
De kern van het gehucht Esdonk is ontstaan uit een middeleeuwse hoeve, die waarschijnlijk afkomstig is uit het bezit van de familie Van Gemert, maar al in de 14de eeuw eigendom was van de familie Van Espdonck, die zich noemde naar haar belangrijkste bezit. Al in de middeleeuwen werd de hoeve Espdonck gesplitst in meerdere delen, waarvan de boerderijen dicht bij elkaar gegroepeerd lagen aan een “pleintje” dat werd aangeduid als de plaatse. De oude hoeve staat op het kaartje van 1720 aangegeven als de Vogelse Hoeve (thans Esdonk 26). Van het oude cluster boerderijen aan de plaatse resteren er nu nog twee (nrs 26 en 28). De bewoning heeft zich grotendeels verplaatst in westelijke richting. In 1720 betrof dat al de Kerkhoeve (Esdonk 45) en de Cruisdonk (Esdonk 44). Na 1720 kwamen daar nog bij Esdonk 36 en 40. De plaatse verdween en is nu niet meer dan een gewone straat. Door de verplaatsing van de boerderijen is een grotendeels onbebouwd binnenterrein ontstaan dat kenmerkend is voor de kern van Esdonk. Alleen Esdonk 29, 45 en 49 zijn gesitueerd op dit binnenterrein.
  
 
[[Bestand: Esdonk.jpeg|thumb|left|500px|Esdonk in Gemert. Een van de Esdonkse boerderijen gegroepeerd rondom de centrale akker/weide]]
 
[[Bestand: Esdonk.jpeg|thumb|left|500px|Esdonk in Gemert. Een van de Esdonkse boerderijen gegroepeerd rondom de centrale akker/weide]]
  
=''Geschiedenis''=
+
== Esdonkse kapel ==
Esdonk bestond in de Middeleeuwen uit de hierboven genoemde hoeve, uit de hoeve van het adellijke geslacht, de Van Espdonks, genoemd in de dertiende eeuw en het Aa-huis, ook al aanwezig in de dertiende eeuw, waar nu nog de [[Koksehoeve]] staat. Deze hoeven zijn later opgesplitst in meerdere boerderijen, deels zelfs verkeuterd (de keuterboer is een veelvoorkomende term op de arme gronden van de Peel voor een zeer kleine boer, met zeer weinig land en dieren). Bij de boerderijen lag ook een plaetse, een gemeenschappelijke weide, driehoekig, waar vee op werd gedreven. Op een kadasterkaart is de vorm nog herkenbaar. De heide rondom het gehucht werden geleidelijk aan ontgonnen en ook kleine bedrijfjes konden zich vestigen in Esdonk. In de zestiende eeuw werd het [[Esdonks Kapelleke]] gebouwd, een ontwikkeling die in vele gehuchten voorkomt. Daarna vond vaak groei plaats naar een volwaardig dorp, zoals in Handel is gebeurd, maar hier niet, om onbekende redenen.
+
Al vroeg werd er een [[Esdonks kapelleke|kapel]] gebouwd op Esdonk, maar het gehucht groeide niet uit tot een kerkdorp, hoewel ook nog in de periode na 1648 op Esdonk, maar net op Boekels gebied, de Gemertse schuurkerk stond.
  
De naam Esdonk kan worden herleid tot de esp, een boomsoort en donk, een hoger gelegen terrein. Eerder werd al gezegd dat Esdonk een visserij kende en het werd dan ook omsloten door het riviertje de Aa en de landweer in het noorden. Esdonk moet in het verleden als een relatief droger en hoger gelegen terrein dan ook een goede vestigingsplaats zijn geweest.
+
== Een leengoed op Esdonk ==
 +
Iets ten zuidwesten van de oude kern (de plaatse) lag nog een andere middeleeuwse hoeve van de familie Van Gemert. Deze hoeve werd in 1366 het [[leengoed Espendonck Gemert|leengoed Esdonk]] van de Duitse Orde. Aan die hoeve was lange tijd het recht verbonden om te vissen in de Aa.
  
Bronnen:
+
== De Kokse Hoeve ==
 +
Nog verder zuidelijk lag bij de plaats waar de weg Gemert-Erp de Aa kruist, het Aa-huis, thans de [[Koksehoeve|Kokse Hoeve]]. Deze oude hoeve werd door de Duitse Orde aangekocht in 1483. Hier lag ook een “haven” waar onder meer turf werd ingescheept dat met platbodemvaartuigen naar Den Bosch werd gebracht. Op de terugweg brachten ze stadsmest mee.
  
''P. van den Elsen, Esdonk, de geschiedenis van een kapelgehucht, 1981, Heemkundekring De Kommanderij, Gemert''
+
==De landweer wordt Landmeerse Loop==
 +
Het gehucht Esdonk ligt tegen de grens met Boekel, dat behoorde tot het Land van Ravenstein, evenals Gemert een onafhankelijk staatje. Ter hoogte van Esdonk was de grens voorheen gemarkeerd met een landweer. Een begroeide wal met greppels ernaast. Thans ligt op de plaats van de voormalige landweer de Landmeerse Loop.
  
  
 +
Bron: ''P. van den Elsen, Esdonk, de geschiedenis van een kapelgehucht, 1981, Heemkundekring De Kommanderij, Gemert''
  
[[Categorie:KaartArtikel]][[Categorie:Gemert-Bakel]]
+
[[Categorie:KaartArtikel]][[Categorie:Gemert-Bakel]][[Categorie:Gehucht]]

Versie van 24 jun 2017 om 18:56

gehucht: Esdonk

De kern van het gehucht Esdonk is ontstaan uit een middeleeuwse hoeve, die waarschijnlijk afkomstig is uit het bezit van de familie Van Gemert, maar al in de 14de eeuw eigendom was van de familie Van Espdonck, die zich noemde naar haar belangrijkste bezit. Al in de middeleeuwen werd de hoeve Espdonck gesplitst in meerdere delen, waarvan de boerderijen dicht bij elkaar gegroepeerd lagen aan een “pleintje” dat werd aangeduid als de plaatse. De oude hoeve staat op het kaartje van 1720 aangegeven als de Vogelse Hoeve (thans Esdonk 26). Van het oude cluster boerderijen aan de plaatse resteren er nu nog twee (nrs 26 en 28). De bewoning heeft zich grotendeels verplaatst in westelijke richting. In 1720 betrof dat al de Kerkhoeve (Esdonk 45) en de Cruisdonk (Esdonk 44). Na 1720 kwamen daar nog bij Esdonk 36 en 40. De plaatse verdween en is nu niet meer dan een gewone straat. Door de verplaatsing van de boerderijen is een grotendeels onbebouwd binnenterrein ontstaan dat kenmerkend is voor de kern van Esdonk. Alleen Esdonk 29, 45 en 49 zijn gesitueerd op dit binnenterrein.

Esdonk in Gemert. Een van de Esdonkse boerderijen gegroepeerd rondom de centrale akker/weide

Esdonkse kapel

Al vroeg werd er een kapel gebouwd op Esdonk, maar het gehucht groeide niet uit tot een kerkdorp, hoewel ook nog in de periode na 1648 op Esdonk, maar net op Boekels gebied, de Gemertse schuurkerk stond.

Een leengoed op Esdonk

Iets ten zuidwesten van de oude kern (de plaatse) lag nog een andere middeleeuwse hoeve van de familie Van Gemert. Deze hoeve werd in 1366 het leengoed Esdonk van de Duitse Orde. Aan die hoeve was lange tijd het recht verbonden om te vissen in de Aa.

De Kokse Hoeve

Nog verder zuidelijk lag bij de plaats waar de weg Gemert-Erp de Aa kruist, het Aa-huis, thans de Kokse Hoeve. Deze oude hoeve werd door de Duitse Orde aangekocht in 1483. Hier lag ook een “haven” waar onder meer turf werd ingescheept dat met platbodemvaartuigen naar Den Bosch werd gebracht. Op de terugweg brachten ze stadsmest mee.

De landweer wordt Landmeerse Loop

Het gehucht Esdonk ligt tegen de grens met Boekel, dat behoorde tot het Land van Ravenstein, evenals Gemert een onafhankelijk staatje. Ter hoogte van Esdonk was de grens voorheen gemarkeerd met een landweer. Een begroeide wal met greppels ernaast. Thans ligt op de plaats van de voormalige landweer de Landmeerse Loop.


Bron: P. van den Elsen, Esdonk, de geschiedenis van een kapelgehucht, 1981, Heemkundekring De Kommanderij, Gemert