De kerk op 't Hof van Lieshout

Uit Erfgoedwiki
Versie door Rberkvens (Overleg | bijdragen) op 13 sep 2017 om 20:05

Ga naar: navigatie, zoeken

De kerk op 't Hof in Lieshout

Adres: ’t Hof Status: verdwenen, op de fundamenten na Monument: Archeologisch monument


Lieshout werd voor het eerst schriftelijk vermeld in 1146 en was toen een heerlijkheid. De eigenaar van het domein Lieshout heeft waarschijnlijk in de 11e eeuw een kerk laten bouwen nabij zijn ridderhofstede in het Hof. In deze tijd was er sprake van een kasteel ter plaatse van de huidige buurtschap 't Hof, die zich ten zuiden van het Wilhelminakanaal bevindt. Over de eerste kerk van Lieshout die bij het kasteel op ’t Hof stond is weinig bekend. De tweede, middeleeuwse kerk, stond op dezelfde plaats. Er zijn tekeningen van bewaard gebleven. Ze werd in 1648 overgenomen door de hervormden, maar aangezien de Hervorming in Lieshout geen aanhang had, bleef de kerk in het Hof sindsdien leeg staan.

Het onderhoud van de kerk was opgedragen aan de gemeente. Er bestond echter weinig animo om geld te spenderen aan een gebouw, dat nooit gebruikt werd. Reparaties hadden dan ook vrijwel niet plaats en de kerk geraakte hoe langer hoe meer in verval. Kerktorens daarentegen bleven vanwege het uurwerk en de klokken hun nut behouden en waren bovendien als uitkijkpost van militair belang. Daarbij deed de Lieshoutse toren nog dienst als officiële gevangenis. De toren had dan ook in 1773 nog een grondige opknapbeurt gehad en was tevens van een nieuwe spits voorzien. Tijdens de ongekend hevige storm van 9 november 1800 begaf de torenspits het echter, en een gedeelte van de muren van de meer dan vier eeuwen oude kerk stortte in. De robuuste Kempische toren had het geweld van de storm redelijk goed doorstaan, maar werd in 1836 afgebroken.


Kruiskerk

De kerk op “t Hof was een kruiskerk. Bij een kruiskerk heeft de plattegrond een kruisvorm door de aanwezigheid van twee dwarsbeuken, ook wel transept genoemd. Er werd een crypte aangebracht onder de noordelijke dwarsbeuk van het transept. Dit deel, nu een onderdeel van de boerderij die vanuit hier te zien is, is het enige zichtbare overblijfsel van de kloosterkerk van Boudewijn. De tekening laat zien hoe de kerk er uit zag. Ze werd in 1648 overgenomen door de hervormden, maar aangezien de Hervorming in Lieshout geen aanhang had, bleef de kerk in ’t Hof sindsdien leeg . De kerk werd nooit meer gebruikt en reparaties hadden dan ook vrijwel niet plaats. De kerk raakte in verval. Vanuit hier was de robuuste Kempische toren te zien. Deze werd lange tijd gebruikt als officiële gevangenis en kreeg in 1773 nog een opknapbeurt en een nieuwe spits. Tijdens een zware storm op 9 november 1800, begaf de torenspits het en de muren van de oude kerk stortten in. De alleenstaande toren had het geweld redelijk goed doorstaan, maar werd in 1836 afgebroken.


Deze kerk was een uitdrukking van de Gouden Eeuw van Brabant, in welke periode in kleine dorpen imposante kerken werden gebouwd. De kerk is een typisch voorbeeld van een kerktoren die eenzaam in de akkers achterbleef. De buurtschap waar deze kerk stond was immers het middeleeuwse centrum van Lieshout.


Afbeelding: De 14e eeuwse parochiekerk in het Hof. Tekening d.d. 15 oktober 1788 in het Schetsenboek van Hendrik Verhees, gefotoshopt in het landschap door Har Kuijpers.

Deze locatie maakt deel uit van Akkercomplex 't Hof dat een redelijk hoge cultuurhistorische waardering heeft. Het betreft een restant van een akkercomplex met esdek, bolle ligging, openheid, steilranden, zandpaden en (restanten van) hakhout. Akkercomplexen dateren in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier kleinschalige cultuurlandschappen. Midden in het akkercomplex het buurtschap 't Hof, liggen enkele oude (langgevel)boerderijen. Deze buurtschap is het oude, middeleeuwse centrum van Lieshout. In de Generaliteitsperiode (1648-1795) werd in het buurtschap Heuvel een schuurkerk gebouwd waardoor dat buurtschap uitgroeide tot het centrum van de dorpsgemeenschap. De middeleeuwse kerk in 't Hof werd verwoest door de novemberstorm van 1800, waarna de restanten werden gesloopt. De toren is blijven staan tot 1836, waarna ook deze werd gesloopt. De oude, middeleeuwse kerklocatie is herkenbaar aan een verhoging in het terrein. Periodiek zijn aan verkleuringen in het gewas ook de funderingen van de kerktoren zichtbaar. Aan de zuidzijde van het akkercomplex een gebied met door aanplant van houtwallen gefixeerd stuifzand.

Lieshout.JPG Afbeeldingen: Akkercomplex ‘t Hof


Archeologie

Deze voormalige kerklocatie maakt deel uit van een archeologisch monumentaal terrein van zeer hoge waarde. Het betreft een verhoogd terrein omringd door essen. Funderingen van een kerk en kasteel zijn nog aanwezig. In deze funderingen zit ijzeroer. Ligt binnen omgrachting, naast moderne kerk. Bij booronderzoek door J. van Gool, onder begeleiding van W. Verwers (ROB) en H. Jansen (gem. Den Bosch) werd in de boorgaten een puinlaag, muurresten, een gracht of ven en botresten van voormalige begravingen aangetroffen (oktober 1998). Monumentnummer: 761


Landschappelijke ligging

De landschappelijke ligging mag hier niet onbenoemd blijven. De voormalige kerklocatie ligt niet alleen op het akkercomplex ’t Hof, maar eveneens in de directe nabijheid van bos en houtwallen van de Molenheide. Het geheel dateert overwegend van omstreeks 1900, maar is deels ook ouder. Vooral het grote en desolate Kamerven kan als tussenstop kunnen fungeren tussen de verschillende kerklocaties.


Plattegrond van een kruiskerk met transept

G. Merkelbach, & A. Knoop, Het domein Lieshout (7de eeuw – 1300). Lieshout door de eeuwen heen deel 1 (z.p. z.j.) G. Merkelbach, & A. Knoop, Lieshout in de franse tijd. Lieshout door de eeuwen heen deel 2 (z.p. z.j.)