R.K. kerk St.-Petrus Banden (Markt 2) Oirschot: verschil tussen versies

Uit Erfgoedwiki
Ga naar: navigatie, zoeken
(De tweede en huidige kerk)
(De tweede en huidige kerk)
 
Regel 15: Regel 15:
 
De R.K. kerk St.-Petrus Banden is een laatgotische kruisbasiliek met een imposante westtoren, opgetrokken in baksteen met veelvuldige toepassing van natuursteen, onder meer in de vorm van speklagen. De kerk is een van de belangrijkste vertegenwoordigsters van de Kempische gotiek en staat op de plaats van de Petruskerk uit 1268, die in 1462 door brand was verwoest. De bouw van de nieuwe kapittelkerk heeft tot 1512 geduurd.  De kerk die tussen 1462 en 1512 tot stand kwam, heeft de omvang en de volledigheid die een kerk van een middelgrote stad niet zou misstaan. Gesteld wordt dat de Oirschotse kapittelheren er uitstekend in zijn geslaagd om de kapittels van Hilvarenbeek en Sint-Oedenrode de loef af te steken. De kapittelkerk van Eindhoven stond eveneens in haar schaduw. De opzet van de kerk is zoals men dat van een kerk van deze omvang mag verwachten: driebeukig-basilicaal, met een dwarsbeuk en een kooromgang, met straalkapellen en vooral met een enorme toren. De Sint-Pieterskerk in Oirschot staat te boek als een klassiek-gotische kerk die regionale trekken vertoont.  
 
De R.K. kerk St.-Petrus Banden is een laatgotische kruisbasiliek met een imposante westtoren, opgetrokken in baksteen met veelvuldige toepassing van natuursteen, onder meer in de vorm van speklagen. De kerk is een van de belangrijkste vertegenwoordigsters van de Kempische gotiek en staat op de plaats van de Petruskerk uit 1268, die in 1462 door brand was verwoest. De bouw van de nieuwe kapittelkerk heeft tot 1512 geduurd.  De kerk die tussen 1462 en 1512 tot stand kwam, heeft de omvang en de volledigheid die een kerk van een middelgrote stad niet zou misstaan. Gesteld wordt dat de Oirschotse kapittelheren er uitstekend in zijn geslaagd om de kapittels van Hilvarenbeek en Sint-Oedenrode de loef af te steken. De kapittelkerk van Eindhoven stond eveneens in haar schaduw. De opzet van de kerk is zoals men dat van een kerk van deze omvang mag verwachten: driebeukig-basilicaal, met een dwarsbeuk en een kooromgang, met straalkapellen en vooral met een enorme toren. De Sint-Pieterskerk in Oirschot staat te boek als een klassiek-gotische kerk die regionale trekken vertoont.  
  
 
+
[[Bestand:St._Petrus1.jpg]]
 
Afbeelding: R.K. kerk St.-Petrus Banden (juli 2011)
 
Afbeelding: R.K. kerk St.-Petrus Banden (juli 2011)
  

Huidige versie van 30 dec 2014 om 17:05

R.K. kerk St.-Petrus Banden (Markt 2) Oirschot

De eerste St. Petruskerk

In de tweede helft van de dertiende eeuw is een begin gemaakt met de bouw van een grotere kapittelkerk. Deze kerk was toegewijd aan Sint-Petrus-Banden, de patroonheilige van het kapittel. De Onze-Lieve-Vrouwekerk miste de allure van de kapittelkerken van Hilvarenbeek en Sint-Oedenrode en daarin wilde men verandering brengen door de bouw van een nieuwe kerk. Uitbreiding van de bestaande kerk, die aan drie zijden was ingesloten door de wanden van het Vrijthof, was uitgesloten zodat een nieuwe plek werd gekozen, achter de noordelijke bebouwing van de straat die langs de noordzijde van het Vrijthof liep, waar ook de huidige kerk is gelegen. Deze kerk kwam in 1268 gereed.

Bij de restauratie van de huidige Sint-Pieterskerk, die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog zwaar werd gehavend, vond men de funderingen van een koor en van de zijgevels van de zijbeuken van een oudere kerk, die welhaast zeker de eerste Sint-Pieterskerk moet zijn geweest. Een uitgebreid archeologisch onderzoek heeft helaas niet plaatsgehad, zodat de beschikbare gegevens niet het laatste woord kunnen bieden. Het koor had, voor zover het is blootgelegd, twee traveeën en een driezijdige sluiting, maar het is niet uitgesloten dat het volledige koor langer is geweest. Verder vond men aan de binnenzijde van de gevels van de zijbeuken van het schip de funderingen van eerdere zijbeuken. De vorm van de funderingen aan de westzijde doet sterk denken aan steunberen, waardoor het koor langer zou zijn geweest. Het lijkt er op dat men de nieuwe kerk om de oude heen bouwde, hetgeen gebruikelijk was als een nieuwe kerk moest worden opgetrokken. De oude kerk kon dan zo lang mogelijk blijven functioneren. Dat er aan de buitenzijde van de funderingen van het koor steunberen voorkwamen, wijst er op dat het koor, in tegenstelling tot het huidige, geen omgang had en dus ongetwijfeld van geringer allure was.

Van de eerste Sint-Petrus-kerk is geen enkele tekening overgeleverd, noch is er enige documentatie bewaard over haar bouw. Met de grote dorpsbrand ging niet alleen de kerk verloren maar ook het overgrote deel van het Oirschotse archief. Wel bekend is dat de eerste Sint-Petruskerk is gebouwd als collegiale kapittelkerk en dat de Mariakerk de parochiekerk was. Omdat de Mariakerk echter erg klein was voor een talrijke parochie als Oirschot werd de Sint-Petrus-kerk in feite geruisloos als parochiekerk beschouwd. Het feit dat de Sint-Petrus-kerk in feite parochiekerk was, gaf voor het dorpsbestuur de doorslag om in de bouwkosten bij te dragen. De lokale historicus J. Lijten constateert dat de Sint-Petrus-kerk gebouwd en gefinancierd is door de Oirschotse gemeenschap onder leiding van haar geestelijke en wereldlijke overheid vanuit een mentaliteit van saamhorigheid.

De tweede en huidige kerk

Bouwjaar: 1462 Rijksmonumentnr. 31282 CHW nr. AE079-001718 De R.K. kerk St.-Petrus Banden is een laatgotische kruisbasiliek met een imposante westtoren, opgetrokken in baksteen met veelvuldige toepassing van natuursteen, onder meer in de vorm van speklagen. De kerk is een van de belangrijkste vertegenwoordigsters van de Kempische gotiek en staat op de plaats van de Petruskerk uit 1268, die in 1462 door brand was verwoest. De bouw van de nieuwe kapittelkerk heeft tot 1512 geduurd. De kerk die tussen 1462 en 1512 tot stand kwam, heeft de omvang en de volledigheid die een kerk van een middelgrote stad niet zou misstaan. Gesteld wordt dat de Oirschotse kapittelheren er uitstekend in zijn geslaagd om de kapittels van Hilvarenbeek en Sint-Oedenrode de loef af te steken. De kapittelkerk van Eindhoven stond eveneens in haar schaduw. De opzet van de kerk is zoals men dat van een kerk van deze omvang mag verwachten: driebeukig-basilicaal, met een dwarsbeuk en een kooromgang, met straalkapellen en vooral met een enorme toren. De Sint-Pieterskerk in Oirschot staat te boek als een klassiek-gotische kerk die regionale trekken vertoont.

St. Petrus1.jpg Afbeelding: R.K. kerk St.-Petrus Banden (juli 2011)

Volgens een autoriteit op het gebied van bouwhistorie hebben twee grote restauraties het huidige aanzien van de Oirschotse Sint-Pieterskerk sterk beïnvloed: ‘De eerste, een vrij harde restauratie in 1887 is bij de laatste restauratie grotendeels weer ongedaan gemaakt. Gebleven zijn de speklagen en de druiplijsten van witte kalksteen die de plaats van tufstenen bouwdelen innemen. Ook de afzaten onder de ramen en de afdekkingen van de steunberen en de pinakels, en de afdekkingen van de plinten zijn in deze steensoort uitgevoerd. Hier en daar heeft de kerk daardoor een wat negentiende-eeuws aanzien gekregen. Doordat alle plinten, behalve die aan de toren, dezelfde afdekken met het laatgotische profiel hebben gekregen, is een stukje bouwgeschiedenis, dat van de onderscheiden middeleeuwse bouwfasen, vertroebeld. Het schilderwerk en de beschildering van dezelfde restauratie zijn bij de brand van 1944 en de daaropvolgende restauratie geheel tenietgedaan. Het huidige ruwe stucwerk dateert uit die tijd.’

Niettemin blijft de kerk uiterst imposant en wordt de toren van de Sint-Pieterskerk de meest indrukwekkende dorpstoren in de Kempen genoemd: ‘De bijna zestig meter hoge romp is anderhalve keer zo hoog als die van de Sint-Pieterskerken in Hilvarenbeek en in Boxtel. We mogen ons boven de toren ook nog een hoge houten spits denken, net als in Hilvarenbeek en Boxtel. Deze spits was echter al herhaaldelijk door de bliksem getroffen toen zij in de zeventiende eeuw op de kerk stortte. De met zand afgedekte gewelven van de klokkeverdieping verhinderden, zo vermeldt een archiefstuk uit 1627, dat de brand die in dat jaar de spits volledig verwoestte naar de lagere verdiepingen uitbreidde. Heeft de hoge spits in belangrijke mate bijgedragen aan de imposante aanblik van de toren, ook een doelgerichte gevelopbouw deed zulks. De gotische architectuur had daartoe heel wat middelen ter beschikking.’

De Sint Pieterskerk werd gesticht door de Brabantse hertogen als hun strikt persoonlijke eigendom. Ze hadden immers het patronaatsrecht over de kerk, dat wil zeggen dat ze het recht hadden pastoors te benoemen. Omstreeks de 13e eeuw hebben de Heren van Oirschot samen met ridder Daniel er een kapittel van 11 seculiere kanunniken aan verbonden. Daarmee werd de Sint Pieterkerk een kapittelkerk. De koorbanken in de oude St. Pieterskerk bevatten ooit een schat aan laatgotische sculpturen van hoge cultuurhistorische waarde. Ze hebben de Tweede Wereldoorlog niet overleefd toen de Sint Pieterskerk ten prooi viel aan het oorlogsgeweld. De unieke koorbanken met hun sculpturen zijn echter voor WOII fotografisch vastgelegd, een bron die zou kunnen dienen voor virtuele of echte reconstructies.

St. Petrus2.jpg

Afbeelding: Sint Pieterstoren (Brabant Collectie)

Registeromschrijving van de RCE

Rooms-katholieke kerk van St. Petrus Banden. Opvolgster van een in 1462 door brand verwoest kerkgebouw dat na de stichting van het kapittel begin 18e eeuw verrezen was. In 1503 werd nog aan de huidige kerk gebouwd. Grootscheepse laatgotische kruisbasiliek, rijk voortbrengsel van de Kempische gotiek; in baksteen met veelvuldige toepassing van natuursteen, met kooromgang en straalkapellen (volgens hetzelfde systeem als in Gheel, dat in die tijd evenals Oirschot de Merodes tot heer had), imposante westtoren. Gewelven in hoofdbeuk van schip en koor of nooit aangebracht of in 1558, toen de torenspits instortte, vernield; 1662 nieuwe gewelven aangebracht. 1629-1800 Hervormd. Kerk in 1887 gerestaureerd door L.C. Hezemans. Van de toren in 1904 de zuidwesthoek ingestort (afbraak verwerkt aan de kapel van Onze Lieve Vrouwe van de H. Eik in Spoordonk), waarna van 1906-'12 restauratie door P. Cuypers. Zware oorlogsschade in 1944 (koorbanken van Jan Borchmans te Eindhoven uit 1508-'11 geheel vernietigd). Gerestaureerd 1946-'58, bovenste torenvierkant thans voltooid.

Interieur (Sint Petrus Banden)

Inventaris: zwart marmeren zerk van Richard van Merode (plm 1552) oorspronkelijk rustend op de vier leeuwen die thans de doopvont dragen. Drietal barokke altaren (hoogaltaar plm 1700, zijaltaren 1766), afkomstig uit Panningen, barokke preekstoel afkomstig uit Zeelst; twee gesneden neo-gotische altaren; enkele barokke beelden. Orgel met Hoofdwerk, Bovenwerk, Rugwerk en vrij Pedaal, in 1846 gemaakt door F.C. Smits voor de St. Pieterskerk te 's-Hertogenbosch. In 1978 gerestaureerd en overgeplaatst naar Oirschot. Mechanisch torenuurwerk, elektrische opwinding.

Rijksmonument Nr. 337285: Een houten beeld van St. Odulphus (plus minus 1780); geschilderde kruisweg (plm. 1830) afkomstig uit de kerk van Weerselo; 15e-eeuws kruisbeeld; grote eikenhouten preekstoel (plm. 1843) vervaardigd door atelier A.I. Rutten en groot orgel (1843) vervaardigd door de Gebr. Smits, beide afkomstig uit de voormalige St. Pieterskerk te 's-Hertogenbosch; een drietal biechtstoelen in Lod. XVI stijl met barokke elementen (verm. XIX A) vervaardigd door Jan van der Marck.