Latijnse school (Schoolstraat 4- 16) Oirschot
Latijnse school (Schoolstraat 4- 16) Oirschot
Appartementencomplex (Latijnse School) Bouwjaar: Ca. 1920-1930 Rijksmonument Nr. 31321
Op de hoek van de Dekanijstraat. Bestaat uit twee panden: op de hoek een eenvoudige witte dorpswoning; vensters met luiken en empire-ramen met telkens twee bogen in het bovenlicht van elk venster en kleine roedenverdeling. Daarnaast: rechthoekig woonhuis van twee verdiepingen, later meubelfabriek. Met hoog dak tussen trapgevels aan de korte zijden. De vensters aan de voorgevel - in de trant van plm. 1550 doch met ertussen jaarankers 1679 - zijn overspannen door uitgekraagde korfbogen; in de boogtrommels metselmozaïek. In de middelste travee een laad-opening uitgebroken, dwars door de onderste korfboog heen. In de zuidelijke trapgevel zijn de vensters dichtgezet en is een afdak aangebouwd voor houtopslag. Inwendig nog de oude balklagen met eenvoudige geprofileerde sleutelstukken. In 1629 gesticht als huis voor de scholaster en de kanunniken. In de ramen dezelfde roedenverdeling en boven dezelfde rondbogen (hier met omgekeerde waaiers) als in het witte huisje op de hoek ernaast. De voormalige Latijnse school is een in opzet 16e eeuws dwarshuis, dat waarschijnlijk tevens de scholaster en kanunniken onderdak bood. Toen door de val van 's-Hertogenbosch in 1629 veel katholieke leerlingen naar Oirschot trokken, werd het pand ingrijpend verbouwd. Het resultaat was een tweelaags gebouw met hoog zadeldak tussen trapgevels, voorzien van jaartalankers, geprofileerde korfbogen, boogtrommels met metselmozaïeken en speldagen in maniëristische vormen. De Latijnse school van Oirschot is als gebouw goed bewaard gebleven.
Volgens de locale historicus J. Lijten heeft de Oirschotse Latijnse school vermoedelijk reeds in de Karolingische tijd een schoolopleiding verzorgd. Het befaamde kapittel in Oirschot zou zijn ontstaan uit een klerkencollege die gewoonlijk het onderwijs verzorgde. Vanaf de dertiende eeuw spreken de bronnen over de Oirschotse school:
‘Onder het bestuur van het kapittel en diens scholaster werd die opleiding gegeven in twee afdelingen, totdat ze in de onrustige tijd van de zestiende eeuw tot één afdeling terugviel, terwijl een tweede afdeling als dringend gewenst beschouwd bleef worden. Na een korte hoogbloei van 1629 tot 1648, waarin de school onder het dorpsbestuur en de leiding van bekwame rectoren vier afdelingen telde, werd ze enige tijd als melkkoetje gebruikt door enkele profiteurs, om in 1678 een stille dood te sterven. Ons rest nog het gebouw, waarin de school haar hoogbloei beleefde en dat Oirschot in respectvolle piëteit voor de toewijding van het voorgeslacht als een van zijn kostbaarste monumenten dient te beschouwen.’
Het aantal leerlingen zal na 1652 steeds erg klein geweest zijn, zodat het niet aanlokkelijk was, om een van de grote schoollokalen van de Latijnse school te gebruiken. Volgens een verklaring ten overstaan van de schepenen d.d. 12-03-1674 had men tot leslokaal voor dit kleine groepje beslag gelegd op de sacristie van de Sint-Petrus-kerk aan de kant van de markt, waarin ook een aparte buitendeur werd aangebracht. Het Franse bezettingsleger liet in 1672 deze deur echter dichtmetselen, waarna de lessen aan huis werden gegeven. De dichtgemetselde deur is nog te zien. Men kan daaraan ook zien, dat zij niet oorspronkelijk was en blijkbaar apart voor de Latijnse school was aangebracht. De uitspraak, dat het Oirschotse dorpsarchief eeuwenlang 'op de Latijnse school' werd bewaard, zal men dus letterlijk moeten nemen. Het archief werd bewaard in de kamer juist boven het vertrek, waar in de vervaljaren vóór 1672 de Latijnse school werd gehouden.
De Latijnse school is een goed voorbeeld van een zeer geslaagde herbestemming. Aan het einde van de zeventiger jaren verkeerde het pand in een slechte toestand. Het herbergde een meubelfabriek en was als zodanig sterk verwaarloosd. Aan meerdere zijden ingevoerd door productieruimten was het monument nauwelijks nog herkenbaar. Een en ander was aanleiding voor de gemeente om in 1979 tot aankoop over te gaan. Een haalbaarheidsonderzoek toonde aan dat een restauratie en verbouwing tot 7 HAT-woningen in principe haalbaar kon worden geacht. Oirschot wist hierdoor de historische kern een stukje van zijn rijk verleden nieuw leven in te blazen.
