Versie van 24 okt 2017 om 11:26

De Gender in Eindhoven

Het 14 km lange beekje de Gender ontspringt tussen Eersel en Steensel en mondde juist ten noorden van het huidige spoorwegstation uit in de Dommel. Omstreeks 1500 is het oostelijkste deel van de loop van de Gender verlegd tot binnen de stadsgrachten en kwam gedeeltelijk door de Markt te liggen. Op een kaart uit 1830 staat het tracé ingetekend. Dat de Gender door de stadskern werd gegraven zal een praktisch nut hebben gehad. Het beekje leverde bluswater en water voor ambachten zoals bierbrouwerijen en leerlooierijen. In de 17e eeuw werd de Gender op en langs de Markt overkluisd en liep daar door een bakstenen tunnel. Onder het café de Wildeman bestaat de overkluizing nog. In het centrum van Eindhoven is de Gender sinds 1950 gedempt.

De oude overkluizing van de Gender op de Markt.

Loop van de Gender op de kadastrale kaart van 1830.

Kinderverhaal over de verborgen rivier de Gender, aangeboden door uitgeverij BookBase en Erfgoedhuis Eindhoven

DE GENDER, ANTOINETTE VAN DER VORST

De Gender: het verdwenen riviertje

Sssst, luister. Hoor je het kabbelen? Een beetje spetteren misschien? Een drupje? Onder je voeten stroomt het namelijk... Het verdwenen riviertje van Eindhoven: de Gender. In de middeleeuwen -en al ver daarvoor- stroomde het door de stad. Zij aan zij met de Dommel. Die zie je op een mooie zomerdag nog wél schitteren in de zon. Of misschien gleed je er al wel eens overheen met je kano, tijdens een uitje. Maar de Gender? Die is verbannen naar een plek onder de grond. En dat terwijl het riviertje in de middeleeuwen zo belangrijk was voor de stad. Want waar water is, is leven.

Kijk: daar speelt Mariken met kleine Jannes aan de oever van het riviertje, hun voetjes nét in het water. Het is een warme, zonnige dag. Moeder wast hemden in de rivier. Een groepje koeien wil wat afkoelen en drinkt van het zacht stromende water. En daarginds, op de akker, zaait vader nieuw koren in. Uit de schoorsteen van de hoeve vlakbij kringelt rook. Mmm, lekker, er ligt brood in de houtoven.

Over het hoger gelegen land tussen de Dommel en de Gender in lopen mensen over wat nu de Hoogstraat is naar de Markt. Daar stroomt de Gender ook. Water op de drukste plek van de stad. En tussen de twee rivieren in? Daar lopen grachten. De Emmasingel, Oude Gracht, Vestdijk, de Keizersgracht.

De Dommel, de Gender en de grachten waren de basis voor het middeleeuws stadscentrum van Eindhoven. Knus, waterrijk en ook nog eens supergoed te verdedigen. Door de grachten en al het water kwamen vreemdelingen er zomaar niet in.

Later, toen de stad groeide, kwamen er wijken en plekken met namen die verwezen naar het riviertje. Ken je het Genderpark, de Genderbeemd? De Gender liet zijn sporen na. En is eigenlijk ook nog springlevend. Toch gek hè, dat riviertje onder de straten, de pleinen, de huizen van onze stad. Je kunt er geen natte voeten van krijgen en toch loop je er wel eens overheen. Maar weet je: over een paar jaar hoor je het misschien wel écht weer stromen. Zie je takjes drijven en kleine beestjes zwemmen onder het wateroppervlak. Want er zijn plannen om het verdwenen riviertje weer bloot te leggen. Om het in zijn eer en glorie te herstellen. Dat zo belangrijke riviertje van Eindhoven, waarmee het allemaal begon.

Illustratie door Katrien van de Kamp