Asten, Koningsplein 12, 14 en 16

Uit Erfgoedwiki
Versie door Rberkvens (Overleg | bijdragen) op 18 jul 2013 om 21:54

Ga naar: navigatie, zoeken

Eigen haard is goud waard?

In Asten wordt al jaren gediscussieerd over het wel of niet slopen van de in deplorabele toestand verkerende pandjes aan het Koningsplein in Asten. Recht tegenover de kerk, naast het Koningsplein, zijn ze feitelijk de blikvanger van Asten. Dat was in vroeger tijden ook al zo, want toen liep de doorgaande weg naar Someren nog door de Driehoekstraat, vlak langs de herberg die hier toen aan het Koningsplein 16 gevestigd was. Direct aan de overzijde lag de laatmiddeleeuwse kerk met kerkhof. Het uur van de waarheid lijkt te naderen, gezien het feit dat de gemeente voor alle panden onlangs een sloopvergunning heeft aangevraagd. Of dit terecht is, stellen wij hier ter discussie.

Afbeelding: Het Koningsplein vormde samen met de Markt van oudsher het dorpscentrum. De drie panden Koningsplein 12, 14 en 16 vormen al eeuwenlang een bepalend deel van het aanzicht van de dorpskern van Asten. Vanuit het Koningsplein liepen radiaalgewijs de verschillende wegen naar de omringende dorpen, zoals op deze kaart van circa 1800 van Hendrik Verhees goed zichtbaar is. Anneke de Bruijn jaren '90 (..).jpg

Het pand Koningsplein 16 betreft het voormalige winkeltje en woonhuis van Anneke de Bruijn en is waarschijnlijk rond 1750 gebouwd. De twee naastliggende pandjes met de huisnummers 12 en 14 zijn rond 1870 gebouwd en betreffen woningen. Deze drie panden zijn samen een onderdeel van een oude historische dorpsstructuur en zijn in 1973 aangewezen als Rijksmonument. Het pand Koningsplein is een merkwaardig gevormd langgerekt pand, dat in feite uit twee gedeelten bestaat. Het hoge deel, met zolder, dat met het naastgelegen pand Koningsplein 14 één geheel vormt, en een wat lagere uitbouw in de achtertuin. Het voorste hoge deel van Koningsplein 14 vormt één geheel met Koningsplein 12 en leunt als het ware tegen het pand Koningsplein 16. In het pand is in het verleden een viswinkel gevestigd geweest. Koningplein 16 betreft een karakteristiek pand uit de 18e eeuw, aan de voorzijde gepleisterd met kalk. Wellicht is het ooit gebouwd als boerderij die later zoals zo vaak ook als café en herberg gediend heeft. De laatste tientallen jaren is het pand in gebruik geweest als winkel in textiel en levensmiddelen/grutterswaren. De aanbouw langs de Mgr. Den Dubbeldenstraat is van 1924 en betreft een voormalige pakkerij ten behoeve van de toentertijd gevestigde groothandel in margarine (één van de bedrijvigheden waar Asten vanouds bekend mee was) (zie de foto hieronder).

De drie panden aan het Koningsplein vormen tezamen letterlijk al eeuwenlang een bepalend deel van het aanzicht van de dorpskern van Asten. In de panden hebben bekende figuren van Asten gewoond als Jans Doucé, gehuwd met doodgraver Willem van Helmond, bakker Lambertus Brekelmans en Putje de Visboer. Maar ook de Priesters van het Heilig Hart van Jesus zijn een tijdje eigenaar geweest. Koningplein 16 werd rond 1900 gekocht door brugwachter Sanders. Een van zijn dochters, trouwde met ene Piet de Bruijn. De dochters Sanders dreven er een kruidenierswinkel en een textielzaak. Daarnaast had de Bruijn een groothandel in margarine, die plaatsvond in de latere aanbouw. In 1962 ging het eigendom over op de dochters van Piet, te weten Emmy (onderwijzeres) en Anneke de Bruijn, die hier haar winkel had tot april 1999.


Toen Anneke in juli 2006 overleed waren alle drie de panden al in een erg slechte staat. Door enerzijds sterke verwaarlozing van zowel bewoners als eigenaars, als door leegstand van de laatste jaren. Er waren echter al sinds 1986/1999 plannen voor restauratie van de panden. Waarom het hier nooit van is gekomen, ligt niet alleen bij de opstelling van Anneke de Bruijn. Er waren ook toen al diverse mogelijkheden voor de gemeente om de verwaarlozing van de panden tegen te gaan, waaronder subsidiemogelijkheden vanuit het Rijk. In de Monumentenwet is verder bepaald dat het verboden is handelingen te verrichten (slopen, verstoren, verplaatsen of in enig opzicht wijzigen, herstellen, gebruiken of laten gebruiken) op een wijze die het beschermde monument ontsiert of in gevaar brengt. Daaronder valt ook het langdurig openlaten van daken, ramen en deuren, waardoor hemelwater ongehinderd naar binnen gaat. Het nalaten van maatregelen om het monument te beschermen, kan dan ook worden aangemerkt als een misdrijf of overtreding waar men strafrechtelijk voor vervolgd kan worden. Dit is echter niet gebeurd, waardoor de panden al jarenlang ongezien ernstig zijn en worden verwaarloosd. Ook het illegaal strippen van het authentieke winkelinterieur, feitelijk onderdeel van het beschermde rijksmonument nr. 16, een paar jaar terug, was blijkbaar geen reden voor de overheid om in te grijpen. Het feit dat de panden in vervallen staat verkeren, lijkt ons geen argument om nu maar te zeggen dat de panden gesloopt moeten worden. Integendeel; daarmee zou je de verwaarlozing belonen, en dat kan wel eens een teken aan de wand zijn voor andere waardevolle panden in Asten.

In 2007 is door de gemeente met de erfgenamen van de panden Koningsplein 12 en 16 overleg gevoerd om te komen tot herontwikkeling van de locatie. Al vrij snel in het proces bleek dat vervangende nieuwbouw niet mogelijk was. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed wenste hieraan namelijk geen medewerking te verlenen gelet op de cultuurhistorische en architectuurhistorische waarden van de panden, wat ook bleek uit een eerste bouwhistorische verkenning die toen was uitgevoerd. Door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed is in 2009 advies gegeven hoe dan wel om te gaan met de panden in de toekomst. De randvoorwaarden die Rijksdienst stelt, geven aan dat er twee varianten zijn om het plangebied te ontwikkelen, namelijk: 1) restauratie van het pand Koningsplein 16 met uitzondering van de aanbouw aan de Mgr. Den Dubbeldenstraat; 2) voor de panden Koningsplein 12 en 14 wordt geadviseerd, gelet op de huidige staat van deze monumenten, een herbouw/reconstructieplan te vervaardigen. Uitgangspunt hierbij is de bestaande gebouwtypering, waarbij zoveel mogelijk materiaal wordt hergebruikt. Verder geeft de Rijksdienst aan dat bij sloop van de panden Koningsplein 12 en 14 alle bouwkundige kenmerken dienen te worden vastgelegd. De achtertuinen van de panden Koningsplein 12, 14 en 16 zijn geen monument en kunnen derhalve desgewenst bebouwd worden. De Rijksdienst geeft dus duidelijk aan dat de panden niet voor niets rijksmonument zijn en dat met deze voor Asten belangrijke waarden uit het verleden zorgvuldig om moet worden gegaan. Ook geeft ze aan dat het gebied wel degelijk ontwikkeld kan worden met behoud van de authentieke panden.

Nu een drietal jaar later, heeft deze situatie er toe geleid dat de gemeente samen met de erfgenamen van Anneke de Bruijn een omgevingsvergunning voor het slopen van de panden Koningsplein 12 en 14 hebben aangevraagd. De Rijksdienst, inmiddels 3 jaar verder (!), geeft ook aan dat sloop onvermijdelijk is, doordat de panden door verwaarlozing en vanwege het achterstallig onderhoud in een zeer slechte staat verkeren. De bouwhistorische verkenning van 2008 gaf al aan dat het verval in een jaar tijd dramatisch snel ging. Typerend is bijvoorbeeld dat de Monumentenwacht de panden al niet meer in ging vanwege instortingsgevaar. De toestand moet nu dan ook nog vele malen erger zijn. De Rijksdienst stelt echter nog steeds wel de voorwaarde dat het pand van Anneke (no. 16) geen gevaar mag lopen en behouden moet blijven. De gemeente lijkt het hier echter niet mee eens, want onlangs is ook hiervoor een sloopvergunning aangevraagd.


Wanneer daadwerkelijk tot sloop wordt overgegaan van Koningsplein12 en 14 zal de gemeente ook rekening moeten houden met nadere voorwaarden en aanbevelingen die de gecombineerde Welstands- en Monumentencommissie onlangs heeft aangegeven. De commissie geeft onder andere aan om de panden voorafgaand aan de sloop te documenteren dwz fotograferen, inmeten en tekenen, zowel in zijn geheel als wat betreft de details, met datering van elementen en waardestelling. Daarnaast adviseert de commissie te (laten) onderzoeken of historische elementen van het pand bewaard kunnen worden voor hergebruik. Nog interessanter zou zijn om ditzelfde onderzoek natuurlijk ook voor nr. 16 uit te voeren, juist omdat we hiervan weten dat dit pand veel verder in de tijd teruggaat dan 12 en 14. Mogelijk zitten er nog laatmiddeleeuwse balken in. Alleen bouwhistorisch onderzoek kan dit duidelijk maken. De archeologische verwachting op deze plek is ook zeer hoog. Niet alleen sporen van laatmiddeleeuwse bewoning kunnen we hier verwachten, er zijn inmiddels ook aanwijzingen dat we hier resten kunnen verwachten van het Huis ten Perre, de voorganger van het Kasteel van Asten. Archiefonderzoek door Theo Meulendijks, in het kader van het laatste boek van Asten, heeft dat namelijk uitgewezen.

Monumenten worden in de regel vooral als kostenpost benaderd. Het beeld dat echter steeds duidelijker wordt, is dat cultureel erfgoed een belangrijke aanjager van de lokale economie is. Historische binnensteden gedijen nog steeds op een steeds groeiende stroom bezoekers, terwijl steden en dorpen die hun historische karakter verloren hebben en opgegaan zijn in de massa van de commercie en ontwikkelaars, steeds meer te kampen krijgen met leegstand. Door onze historie zichtbaar en beleefbaar te maken kunnen we ons als dorp onderscheiden. Ook Asten heeft haar eigen geschiedenis, haar eigen verhaal en een eigen identiteit. Koningsplein 12 t/m 16 maken daar een belangrijk deel van uit. Wij hopen dat de gemeente het belang hier ook van inziet, en dat ze uitgaat van de mogelijkheden, de meerwaarde die dit erfgoed voor het ontwikkelplan en Asten kan bieden, in plaats van beredeneren waarom een plek of gebouw niet kan worden gehandhaafd. Daarmee wordt onze eigen haard goud waard.

Bronnen: - Bouwhistorische verkenning Koningsplein 12, 14 en 16 (Chain Restauratie Advies), 2008. - Ruimtelijke visie Koningsplen 12, 14 en 16 Asten (SpellerCo Meerding, 2009)