Nederlands-Hervormde kerk Someren
Nederlands-Hervormde kerk aan het Speelheuvelplein te Someren.
De Nederlands-Hervormde kerk
Inleiding
Het kerkgebouw van de protestantse gemeenschap in Someren is mooi gelegen aan het Speelheuvelplein 6 en staat sinds 1999 op de lijst van Monumentenzorg. Het kwam in 1885 in de plaats van het Somerense middeleeuwse kerkgebouw aan het Kerkeindje. De kleine gemeenschap had al meer dan 200 jaar de ‘beschikking’ gehad over de oude rooms-katholieke kerk. Dit was een uitvloeisel van de Vrede van Munster (1648) waar het rooms-katholieke geloof werd verboden.
De protestantse gemeenschap
Deze gemeenschap gaat terug tot 1648. In 1648 moesten de katholieken hun grote Parochiale of Lambertuskerk kerk afstaan aan de protestanten. Deze kerk stond ongeveer op de plaats, waar nu nog de protestante begraafplaats is. Aanvankelijk waren de verhoudingen niet zo best. Maar in tegenstelling met vele andere gemeenten werden de verhoudingen tussen beide gemeenschappen steeds beter. Deze grote kruiskerk was veel te groot voor de protestanten. Als zeer kleine gemeenschap konden zij deze kerk niet naar behoren onderhouden. Zij gebruikte daarom alleen het priesterkoor. De rest werd gebruikt voor opslag. Na 1670 werd het katholieke geloof gedoogd en konden de katholieken een schuurkerk bouwen op Postel. Bij de komst van de Fransen in 1795 veranderde er veel, de katholieken eisten op vele plaatsen "hun" kerk terug. In Someren hebben de katholieken nooit de oude kerk terug gevraagd. Dit omdat zij opzagen tegen de kosten om de oude vervallen kerk op te knappen en omdat intussen het centrum van het dorp verplaatst was richting Postel, alwaar de schuurkerk stond. Men kwam tot overeenstemming dat zowel de katholieken als de protestanten een nieuwe kerk mochten bouwen. De katholieken kregen in 1829 op Postel een Waterstaatskerk. De oude kerk in "Noord" werd door de protestanten tot 1868 gebruikt, hierna werd hij afgebroken, alleen het priesterkoor bleef staan en werd opgeknapt en bleef als kerk fungeren. De stenen van deze middeleeuwse kerk werden gebruikt voor de bouw van het klooster van de zusters Franciscanessen in 1886.
Beschrijving kerk.
Het nieuwe kerkje werd gebouwd door L. Nooten uit Helmond en is ontworpen door architect P. v.d. Erve jr. uit Breda. In 1965 werd de kerk gerestaureerd en kreeg in 1979 een carillon. De kerk is een zaalgebouw met driezijdige sluiting, vier traveeën diep, onder zadeldak. De consistoriekamer heeft een schilddak. Beide daken zijn met natuursteen leien gedekt in maasdekking. Aan het plein een symmetrische pilastergevel met resaliserend portaal voorzien van fronton en pinakel. De tuingevel heeft een klimmend boogfries, wijzerplaat met uurwerk, horizontale banden en een gepleisterde plint. Het portaal heeft een fronton waarop een pinakel. Verder is de gevel bekroond door een vierkant klokkentorentje met torendak en windwijzer. Het torentje, met leien torenspits, draagt een carillon van achttien klokken. Het opgaande muurwerk bestaat uit rode machinale baksteen gemetseld in kruisverband. Het schip heeft liseenachtige pilasters. In de boogtrommel boven het grote venster van de voorgevel siermetselwerk. Cementen aanzet- en sluitstenen in spitsboog en boogfries. De muuropeningen van de kerk zijn voorzien van gietijzeren gotische spitsboogvensters met ruitvormige roeden. In het bovenlicht van het portaal en in het rondvenster van de achtergevel een geometrische roeden verdeling. Het interieur heeft een gestukadoord kruisribgewelf met ijzeren trekstangen. In de buitenmuur gietijzeren muurankers. In de kerk een achtkantige eikenhouten preekstoel uit 1740 met koperen lezenaar, doopbekken en houten klankbord met gouden stralenkrans, gemaakt door de timmerman Godefridus Scheepers uit Heeze beide zijn afkomstig uit de oude middeleeuwse dorpskerk.
Op het balkon staat een twee klavieren pijporgel uit 1976 met 14 registers. Het heeft tot 1990 dienst gedaan in de aula van het Saldenuscollege in Amersfoort. Het is met de hulp van allerlei financiële acties door de kerkenraad aangekocht en op 18 september 1991 speelklaar opgeleverd door de orgelbouwer. Het automatisch klokkenspel is in 1976 in het torentje buiten op de kerk aangebracht en draagt 18 glad gegoten bronzen klokken. In het portaal van de kerk hangt een bronzen plaat waarop verdere bijzonderheden over het klokkenspel vermeldt staan.
Naast de kerk staat de voormalige pastorie uit 1840. Het huis is een aantal jaren geleden volledig gerestaureerd en in de oude staat teruggebracht. In 1960 werd links van de kerk een nieuw domineeshuis gebouwd en in 1979 kreeg het torentje een carillon.
De N.H. kerk is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van de hervormde religie in het zuiden en is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de hervormde dorpskerk in een katholieke regio. Het gebouw heeft architectuurhistorisch belang door de stijl en de detaillering en is tevens van belang als voorbeeld van het oeuvre van de architect Van de Erve. Het is van belang als betrekkelijk zeldzaam en gaaf voorbeeld van een kleine hervormde dorpskerk uit een periode waarin in het zuiden weinig hervormde kerken tot stand zijn gekomen.
