Middeleeuwse kerk Oostelbeers

Uit Erfgoedwiki
Ga naar: navigatie, zoeken

Middeleeuwse kerk Oostelbeers

De middeleeuwse kerk van Oostelbeers was gewijd aan Sint-Andreas en had de rang van quarta capella. In 1400 was het een appendix van Oirschot met de status van ecclesia. Het patronaatsrecht werd er sinds 1207 uitgeoefend door de abt van Tongerlo. De kerk stond in de akker. In 1839 was er geen bebouwing in de omgeving van de kerk. Van de kerk resteert alleen nog de ruïne van de kerktoren.

Hillestraat 2 Oost- West en Middelbeers: Rijksmonument Nr. RM-31599: Ruïne van de middeleeuwse kerktoren buiten de dorpskom. Rechtopgaande bakstenen bouwwerk uit de eerste helft van de 14e eeuw; zonder steunberen, met vier door natuurstenen waterlijsten gescheiden geledingen, zonder dak. In de tweede geleding aan iedere zijde drie langwerpige met een rondboogfries afgezette spaarvelden, in de derde geleding aan elke zijde twee dichtgemetselde spitsbogige galmgaten, in de vierde geleding aan elke zijde twee spitsbogige spaarnissen waarin gekoppelde spitsbogige galmgaten. Deze kerktoren hoorde bij een aan het eind van de 19e eeuw gesloopte, middeleeuwse parochiekerk. Hij ligt ten zuiden van het huidige dorp. Het is een sober bakstenen bouwwerk van vier geledingen zonder steunberen. De onderste geledingen dateren uit de eerste helft van de 14e eeuw en de vierde geleding is in de 15de eeuw toegevoegd.

Het omringende landschap van de middeleeuwse kerktoren van Oostelbeers is opnieuw verkaveld, maar daarbij is het gebied rondom de toren met zijn grote eikenbomen en linden gespaard gebleven. Dit bouwwerk doet romaans aan in combinatie met gotische vormen. De directe omgeving van kerk en toren blijkt omgeven te zijn geweest met een gracht en aarden wal. Een omwald kerkhof is tegenwoordig uniek, maar moet in het verleden vaker zijn voorgekomen, al of niet met daarbuiten een gracht. De ontwikkelingsgeschiedenis van de kerk is duidelijk van de sobere Oostelbeerse toren af te lezen. Zo tekenen zich tegen de oostgevel twee daklijnen af. Het metselwerk van die gevel is ook iets anders van kleur als het metselwerk van de toren en de gebruikte stenen zijn ook iets groter. Op grond van het baksteenformaat is een autoriteit op het gebied van bouwhistorie van mening dat deze kerk niet ouder is dan circa 1350. In de 15e eeuw heeft men het oude kerkje vervangen door een grotere. Het was een driebeukige pseudobasiliek met aangebouwd koor. De restanten van de 15e eeuwse kerk zijn aan weerszijden van de oostgevel van de toren te vinden. Daar zijn de funderingen van de westgevels van de zijbeuken zichtbaar boven het maaiveld. Tegen de hoeken van de oostgevel van de toren zijn bovendien ook de funderingen van de kolommen tussen middenschip en zijbeuken te herkennen. Saillant detail is dat op de tekening die Verhees heeft gemaakt op het koor een schoorsteen is te zien. Het is bekend dat het koor van de kerk in de tweede helft van de 15e eeuw is gebruikt door de schepenbank van Oost- en Middelbeers en als raadskamer door het bestuur van Oostelbeers. De heren konden dus in de winter bij de warme kachel hun uitspraken doen. De Oude Toren van Oostelbeers staat eenzaam in de akkers, een heel eind verwijderd van het dorp. Aan de oostzijde van de toren kan men zien dat hier vroeger al een kleine kerk heeft gestaan, voordat de toren gebouwd werd. De toren bezat vroeger een spits, zoals de oude kerk van Middelbeers. De huidige spits is een gevolg van een zuinige restauratie. In 1648, bij de Vrede van Munster, raakten de katholieken van Oostelbeers hun kerk kwijt. De protestanten namen haar in beslag. Rond 1795 werd de kerk weer aan de katholieken aangeboden, maar die gebruikten haar niet meer omdat ze te ver van het dorp af lag. Ook zou het achterstallig onderhoud te veel kosten. Begin 1900 werd de geheel vervallen kerk dan ook gesloopt. In de jaren zestig van deze eeuw werd de Oude Toren hersteld. Er kwam weer een deur in de toren en de beschadigde ingang werd hersteld, evenals het dak.

ME kerk Oostelbeers.jpg

Afbeelding: de Oude Toren van Oostelbeers, met op de achtergrond de nieuwe kerk van Oostelbeers (Brabant Collectie)