De zinkfabriek in Budel van de Kempensche Zinkmaatschappij

Uit Erfgoedwiki
Ga naar: navigatie, zoeken

De zinkfabriek in Budel van de Kempensche Zinkmaatschappij

Industrieel complex Budel-Dorplein Cultuurhistorische waardering: Zeer hoog Industrieel complex met bedrijfsgebouwen van een zinkfabriek en een bijbehorend fabrieksdorp, gelegen aan de spoorlijn IJzeren Rijn. De IJzeren Rijn dateert uit 1879. Het industrieel complex is in 1892 gesticht door de Waalse gebroeders Dor. De ligging aan de spoorlijn, maar ook in een gebied met woeste gronden, die konden dienen als uitwaaigebied voor de vrijkomende gassen, was uitermate geschikt voor de vestiging van een zinkfabriek. Bij het ontwerp werden Waalse architecten betrokken. De fabriek, met parallel aan en haaks op een aftakking van de spoorlijn opgetrokken bedrijfsgebouwen, omvat nog enkele oude bedrijfsgebouwen (kantoren, ketelhuis met stoommachine, wasruimte, werkplaats), maar is omstreeks 1974 sterk gemoderniseerd, waarbij ook de kenmerkende schoorstenen van de zinkovens zijn gesloopt. Het fabrieksdorp, met een hoofdstraat gericht op de fabriekspoort, kent een tuindorpachtige opzet. In het fabrieksdorp weerspiegelt zicht de bedrijfshiërarchie. Het bebouwingsbeeld, met vrijstaande en geschakelde één- en tweelaags arbeiders-, middenstands- en directiewoningen, dateert nog vrijwel geheel uit de periode 1892-1920. Monumentale gebouwen zijn ondermeer het pension-hotel Sint-Joseph, ook "De Cantine" geheten (1896-1898), de voorm. gevangenis (ca. 1900) en enkele fabrikantenvilla's en arbeiderswoningen, waaronder dubbele rug-aan-rug-woningen, ook wel "kwadrantwoningen" geheten. Aan de westzijde ligt nog het stratenpatroon van een geplande uitbreiding, die echter nooit is gerealiseerd. Kenmerkend is het Waalse karakter van de architectuur. Het complex is kenmerkend voor een planmatig aangelegd industrieel complex met een bijbehorend fabrieksdorp of "companytown". Het complex kent een samenhang met de woeste gronden rond het Ringselven. Het complex is voorgedragen als beschermd dorpsgezicht.

Zink1.jpg Afbeelding: Zinkfabriek Dorplein

Industrieel complex van de “Kempense zinkfabriek” vanaf 1892 en later, tot zeer recent. Diverse fabrieksgebouwen waaronder ontvangstgebouw, kantoor, smelterij, walserij, opslagruimte enz. Opmerkelijk zijn enkele onderdelen uit de 19e en 20e eeuw, zoals het ontvangstgebouw, enkele 19e eeuwse fabrieksgebouwen en een, zij het zeer verwaarloosde, kapeI.

De oprichters van de Kempensche Zinkmaatschappij waren Franstalig, de officiële naam van de maatschappij was dus 'Société Anonyme des Zincs de la Campine'.) Lucien en Emile Dor wilden eigenlijk een zinkfabriek bouwen in België. Dat stuitte echter op bezwaren van de Belgische overheid, omdat de omgeving van Luik vol stond met (zink) fabrieken. Dat bracht bijzonder veel (milieu)overlast met zich mee en natuurlijk veel concurrentie. De industriëlen in spé kregen geen concessie voor het bouwen van een zinkfabriek in België. Het lumineuze idee om zich aan de andere kant van de grens te vestigen, bracht de gebroeders in de streek tussen Budel en Weert. Dit gebied vormt de oostelijke begrenzing van de Kempen, die zich in westelijke richting uitstrekken tot Antwerpen, een in die tijd onvruchtbare streek van heide en vennen, dun bevolkt met arme boeren. Deze streek was uitermate geschikt voor vestiging van een overlast veroorzakende industrie als een zinkfabriek. Het bedrijf had behoefte aan een groot 'uitwaaigebied'. De kwalijke dampen uit de fabrieksschoorstenen konden zich door de wind over dat gebied laten verspreiden. Mensen woonden er immers nauwelijks.

De stichters van de Kempensche Zinkmaatschappij hadden echter nog een aantal goede redenen om in de omgeving van Weert en Budel te gaan bouwen: ‘Ondanks de beperkte ontwikkeling was het gebied wel al ontsloten. In 1868 was in Budel de eerste verharde weg aangelegd. Elf jaar later kreeg Budel een station aan de spoorweg van Antwerpen naar Mönchen-Gladbach, de spoorlijn die de naam 'Grand Central Belge' kreeg maar ook wel 'ijzeren Rijn' werd genoemd. Bovendien vormde de tussen 1822 en 1826 gegraven Zuid-Willemsvaart ook een uitstekende aan- en afvoerroute. Het kanaal verbindt de Dieze in Den Bosch met de Maas in Maastricht. Via een heel stelsel van andere kanalen en rivieren kunnen binnenvaartschepen via de Zuid-Willemsvaart naar zeer veel bestemmingen reizen, onder meer naar Antwerpen.’

Zink2.jpg Afbeelding: De zinkfabriek in vogelvlucht


Het complex bevat verschillende onderdelen

Hoofdstraat 1 Budel-Dorplein Zinkfabriek ca. 1920-1930 Sociaal-historisch belang en industrieel-archeologisch belang.


Hoofdstraat 1 Budel-Dorplein Zinkfabriek ca. 1892-1900 Industrieel-archeologisch belang en sociaal-historisch belang. Samengesteld complex van eenlaags hallen met zadeldaken en overstek, haaks en evenwijdig aan elkaar gebouwd. Er tegenaan een tweetal dwarsgerichte bouwloodsen met boogramen.


Hoofdstraat 1 Budel-Dorplein Zinkfabriek; Retortenfabriek ca. 1892-1900 Sociaal-historisch belang en industrieel-archeologisch belang. (V.m. droogbouw). Fabriekshal omgebouwd tot kerkzaal voor het fabrieksdorp.


Hoofdstraat 1 Budel-Dorplein Zinkfabriek 1892-1900 Industrieel-archeologisch en sociaal-historisch belang. Bedrijfsgebouw onder zadeldak met een tweetal ervoor geplaatste procestorens. Hierbij aansluitend een loods in baksteen onder zadeldak, golfplaten. Hoge schoorsteen.

Zink3.jpg Afbeelding: Fabriek van de Kempensche Zink Maatschappij

Hoofdstraat 1 Budel-Dorplein Zinkfabriek; Kantoor ca. 1892 Sociaal-historisch belang en industrieel-archeologisch belang Bakstenen gevel. Samengestelde ramen in ijzer, deels vernieuwd. Schilddak, verbeterde Hollandse pannen.