De Kapel van de Heilige Eik (Proosbroekweg 11)
De Kapel van de Heilige Eik (Proosbroekweg 11)
Bouwjaar: 1854 Rijksmonument. Nr 31352 Kapel van Onze Lieve Vrouw van den H. Eik, ten zuiden van Spoordonk. 1854 gebouwd op de fundamenten van een 15e eeuwse kapel (ter ere van een miraculeus beeld), die in 1606 met een toren vergroot was, in 1649 gesloopt werd. De huidige kapel in 1907 vergroot met afbraak van de ingestorte St. Pieterstoren (1904): in de voorgevel een boogstelling van vier zuilen (plm 1500) die de orgeltribune van de St. Pieterskerk ondersteunde en oorspronkelijk deel uitmaakte van het oxaal aldaar. Eenvoudige neo-gotisch zaalgebouwtje met westelijke trapgevel. De kapel van de H. Eik behoort tot de parochie van St. Petrus. De naam van het Cultusobject is O.L. Vrouw Troosteres der Bedrukten en O.L. Vrouwe van de Heilige Eik (beeld). Volgens onderzoek van de Oirschotse pastoor Peter van Vladeracken, begin 17e eeuw, dateert de cultus van O.L. Vrouw van de H. Eik uit het begin van de 15e eeuw. Ook na de sloop van de cultuskapel in 1649 bleef men de bedevaartplaats bezoeken. In de 19e eeuw werd de kapel herbouwd en in het begin van de 20e eeuw vergroot. Tot op heden komen er dagelijks bezoekers uit de regio en van verder naar de kapel. De kapel van de H. Eik is gelegen aan het riviertje de Beerze, ongeveer drie kilometer ten westen van de kom van Oirschot.
Afbeelding: De Kapel van de Heilige Eik (juli 2011)
In Oirschot fungeerde een eik als vindplaats van het Mariabeeld, die vanaf dat moment bekendheid genoot als De Heilige Eik. Ter plaatse vonden genezingen plaats zodat er een stroom pelgrims op gang kwam. De drie oude legenden over Maria ter Eik vertellen het verhaal over de vondst, rond 1400, van het Mariabeeld aan de oever van de Beerze. De herders die het beeld vonden, zetten het in een eik, op een steenworp afstand van de rivier en vereerden het. Volgens de tweede legende hadden inwoners van Oostelbeers het beeld eens meegenomen, maar de volgende morgen werd het teruggevonden, op de plek waar het eerst stond. En de derde legende wil dat het Mariabeeld, toen de herders het zagen, in de Beerze dreef, tegen de stroom op. Volgens J. Lijten duidt pastoor van Vladeracken de plaats van de vondst zeer concreet aan: 'Op het zand van de oever bij de rivier de Aa'. Er wordt dus helemaal niets gezegd over 'aanspoelen' en evenmin over 'tegen de stroom in drijven', wat natuurlijk deel uitmaakt van de legendevorming. De herhaalde vondst en verdwijning van Maria ter Eik is een legendarisch verhaal dat bij de mensen van nu wellicht een glimlach teweegbrengt, maar dat voor de gelovigen van toen indrukwekkend moet zijn geweest. Getuige ook de hele trits van aansprekende benamingen die werden bedacht: De Heilige Maagd Maria, Moeder Gods, Troosteres der Bedrukten, Moeder van Eeuwigdurende Bijstand. Moeder der Zeven Smarten, Maria Sterre der Zee. De verering van O.L.Vrouw van de H.Eik in Oirschot heeft bijna 600 jaar stand gehouden ondanks vele moeilijkheden. De vinding van het beeld, gevolgd door genezingen en gebedsverhoringen, is door de Oirschotse mensen en vele anderen beschouwd als teken, dat Maria ter plaatse vereerd wilde worden.
Het is onbekend wanneer de eerste kapel ter ere van Maria ter Eik is gebouwd. Aan het einde van de 16e eeuw stond er een houten kapel die tijdens oorlogshandelingen in de jaren tachtig of negentig van die eeuw is verwoest. Omstreeks 1600 bouwde men ter vervanging een kleine kapel van steen, die in 1605/1606 is opgevolgd door een veel grotere kapel. In 1649 is de nieuwe kapel op last van de Staten-Generaal tot de grond toe afgebroken. In 1792 stond er volgens de landmeter Hendrik Verhees een bouwsel van plaggen op de heilige plaats dat enkele jaren later is verbouwd tot een kapel van duurzamer materiaal.
Afbeelding: Bedevaartsvaantje (Brabant Collectie)
Het oudste gedeelte van de huidige kapel is in 1854 op de fundamenten van de oude kapel herbouwd als een rechthoekig zaalkerkje met een open westgevel, waarbij een gewelfd plafond onder een pannendak werd aangebracht. In 1906 is de kapel aan de westzijde uitgebreid met een iets bredere aanbouw waarbij stenen werden gebruikt van de in 1904 gedeeltelijk ingestorte toren van de Oirschotse St. Pieterskerk. De open westgevel wordt geschraagd door vier zuilen uit het begin van de 17e eeuw, afkomstig van het koor van de St. Pieterskerk. In de topgevel staat een stenen Mariabeeld (ca. 1850). In het achterste gedeelte van de kapel zijn glas-in-loodramen aangebracht met voorstellingen uit het leven van Maria. In het voorste gedeelte van de kapel zijn glas-in-loodramen ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en de mensen uit de streek die toen gevallen zijn.
Het oorspronkelijke Mariabeeld is in de Oirschorse St. Pieterskerk geplaatst op een neogotisch altaar met een hoog oprijzend retabel. Het eikenhouten beeld kan vermoedelijk getypeerd worden als Zuid-Brabantse late Gotiek (ca. 1400). In het hout van de altaartombe is de oorsprongslegende uitgesneden. In het retabel zijn enkele profeten en de ouders van Maria afgebeeld. De verering concentreert zich natuurlijk op de kapel bij de Beerze, waar het beeld volgens de legende zou zijn gevonden. In de kapel van de H. Eik staat een altaar met houten retabel, voorzien van een draaitroon waarop een eikenboom te zien is met een kleine gipsen replica van het cultusbeeld uit de Pieterskerk. Op de achterwand boven de altaartafel staat de titel uitgesneden waaronder Maria wordt vereerd: 'Consolatrix Afflictorum' ('Troosteres der Bedrukten'). Het retabel wordt bekroond met een beeld van God de Vader de schepper die wordt geflankeerd door twee knielende engelen, een barokke constructie uit het midden van de 18e eeuw.
In 1853 werden gelden ingezameld voor de bouw van een stenen kapel. Tijdens de bouw werden daarbij de fundamenten van de oude kapel blootgelegd, zodat de nieuwe in 1854 op de oude fundamenten herbouwd kon worden. In 1906 werd de kapel aan de westzijde uitgebreid met gebruik van vier 16e eeuwse zuilen, die oorspronkelijk behoorden tot het oksaal van de Petruskerk te Oirschot. Rondom de kapel ligt een halfnatuurlijk processiepark met een kleine 19de-eeuwse kapel ter ere van de H. Anthonius van Padua.
Afbeelding: altaar in de HL. Eik kapel (juli 2011)
Bedevaart
Aan deze kapel is de volgende bedevaart gekoppeld: Cultusobject: O.L. Vrouw Troosteres der Bedrukten, O.L. Vrouw van de Heilige Eik Datum: Meimaand; tweede Pinksterdag; gehele jaar Periode: 15e eeuw (?) - heden Locatie: Kapel van de H. Eik, behorend tot de parochie van St. Petrus Adres: Proosbroekweg 11, 5688 JH Oirschot Bisdom: 's-Hertogenbosch Samenvatting: Volgens de onderzoekingen die in het begin van de 17e eeuw werden verricht door de Oirschotse pastoor Peter van Vladeracken dateert de cultus van O.L. Vrouw van de H. Eik uit het begin van de 15e eeuw. Ook na de sloop van de cultuskapel in 1649, bleef men de bedevaartplaats bezoeken. In de 19e eeuw werd de kapel herbouwd en in het begin van de 20e eeuw vergroot. Tot op heden komen er dagelijks bezoekers - meestal op particulier initiatief of in kleine groepen - uit de regio, maar ook van verder, naar de kapel, vooral in de mei-maand. Per jaar zijn dat er naar schatting zo'n 25.000.
Nog een kapelletje
Op het terrein van de Kapel van de Heilige Eik, bestaande uit parkachtig bos, bevindt zich nog een bakstenen kapelletje (neogotisch, ca. 1.5 x 2 meter) uit het begin van de 20e eeuw met een beeld van St. Antonius van Padua en een grot met beeld van de Moeder van Smarten. De achterkant van de grot bevat een tekst.
